سومین کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد کشورهای در حال توسعه محصور در خشکی (LLDC3)، که در شهر آوازا، ترکمنستان برگزار شد، نقطه عطف مهمی در گفتمان توسعه جهانی به شمار می‌رود. دستاورد اصلی این کنفرانس، "برنامه اقدام آوازا" (APoA) است که به عنوان یک طرح جامع سازمان ملل، کشورهای محصور در خشکی را برای غلبه بر موانع ساختاری در مسیر رشد اقتصادی و تجارت توانمند می‌سازد.
اجرای استراتژیک این برنامه بر نقش دیپلماتیک محوری ترکمنستان در بهره‌برداری از آن برای پیشبرد سیاست خارجی بی‌طرفی مثبت خود و ارتقای جایگاهش در عرصه جهانی اشاره دارد. هیئت ترکمنستان با ارائه این طرح در اجلاس سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE)، به شکلی ماهرانه یک دستور کار توسعه‌ای را به عنوان جزء جدایی‌ناپذیر از امنیت جامع معرفی کرد.
این اقدام دیپلماتیک نه تنها بر تعهد عشق‌آباد به چندجانبه‌گرایی تأکید کرد، بلکه راهی اصولی و جدید برای تعامل عمیق‌تر اروپا در آسیای مرکزی فراهم آورد.
این تعامل برای اروپا حیاتی است، زیرا به دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه‌ای است که با حضور فزاینده چین و روسیه رقابت می‌کند، در حالی که همزمان ارزش استراتژیک خود را به عنوان شریکی برای ایالات متحده حفظ می‌کند.
در واقع برنامه اقدام آوازا به عنوان مهم‌ترین دستاورد سومین کنفرانس سازمان ملل درباره کشورهای محصور در خشکی که در شهر ساحلی آوازا در ترکمنستان برگزار شد، تصویب گردید. این رویداد تاریخی، بستری جامع برای تقویت حمل‌ونقل، تجارت، انرژی، دیجیتالی‌سازی و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی در برخی از آسیب‌پذیرترین کشورها فراهم آورد. کشورهای محصور در خشکی با موانع ساختاری همچون هزینه‌های بالای تجارت، وابستگی به مسیرهای ترانزیتی از طریق کشورهای همسایه، و آسیب‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی مواجه‌اند. فرایند اجرای این برنامه می‌کوشد تا این آسیب‌پذیری‌ها را به فرصت‌هایی برای توسعه تبدیل کرده و با بسیج همکاری‌های بین‌المللی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ایجاد مشارکت‌های منطقه‌ای، این چالش‌ها را برطرف کند.
برای ترکمنستان و همسایگانش، برنامه اقدام آوازا چیزی فراتر از یک چارچوب فنی است؛ چرا که یک تضمین سیاسی و توسعه‌ای حیاتی محسوب می‌شود. جامعه بین‌المللی با تأیید این برنامه، ضرورت رفع نابرابری‌های ناشی از موقعیت جغرافیایی را با راهکارهای نوآورانه برای ادغام کشورهای محصور در شبکه‌های تجارت جهانی، متنوع‌سازی اقتصادها و دستیابی به رشد پایدار، مورد شناسایی قرار می‌دهد.
علاوه بر آن، ترکمنستان در نشست OSCE بر هم‌افزایی برنامه عمل آوازه با دستور کار امنیت اروپایی تأکید کرد و آن را با چارچوب امنیت جامع OSCE همخوان دانست. هیئت ترکمنستان توضیح داد که چگونه این برنامه ابعاد سیاسی-نظامی، اقتصادی-زیست‌محیطی و انسانی را پوشش می‌دهد و با اولویت‌های OSCE در زمینه ثبات و همکاری همسو است. اجرای این برنامه در اینجا شامل ادغام آن در گفت‌وگوهای OSCE، مانند کارگاه‌های مشترک در مدیریت مرزها و امنیت زیست‌محیطی است. با پیوند تلاش‌های سازمان ملل و OSCE، ترکمنستان این برنامه را به عنوان ابزاری برای تقویت امنیت جمعی، به ویژه در آسیای مرکزی، جایی که تنش‌های ژئوپلیتیکی چالش‌های محصور بودن را تشدید می‌کند، معرفی کرد.
هیئت ترکمنستان در شناسایی زمینه‌های همکاری عملی، چندین محور کلیدی را معرفی کرد. این محورها شامل توسعه کریدورهای حمل‌ونقل مانند مسیر دریای خزر-دریای سیاه و کریدور لاجورد است که هدفشان کاهش زمان و هزینه ترانزیت برای کشورهای محاط در خشکی است. امنیت انرژی پایدار، با ابتکاراتی برای ترویج منابع تجدیدپذیر در کانون توجه قرار گرفتند و شبکه‌های انرژی فرامرزی به منظور تضمین تأمین توسعه پایدار در میان گذارهای جهانی مطرح شدند.
تلاش‌های دیجیتال‌سازی و امنیت سایبری شامل ساخت زیرساخت‌های دیجیتال و پروتکل‌های حفاظتی در برابر تهدیدها است، در حالی که اقدامات حفاظت زیست‌محیطی بر تاب‌آوری آب‌وهوایی از طریق مدیریت پایدار آب و حفاظت از تنوع زیستی تمرکز دارد. تقویت ظرفیت‌های انسانی نیز شامل برنامه‌های آموزشی برای تجهیز نیروی کار به مهارت‌های لازم برای بخش‌های نوظهور است. فرآیند اجرای این محورها بر تأمین مالی چندجانبه از سوی سازمان ملل و بانک‌های توسعه، تکیه دارد و ترکمنستان در گفت‌وگوهای OSCE برای سرمایه‌گذاری‌های هدفمند در این زمینه‌ها تلاش کرد.
برنامه عمل آوازه به عنوان پایه‌ای عملی برای تقویت ثبات و ادغام منطقه‌ای عمل می‌کند و تلاش‌های OSCE را تکمیل می‌نماید. با ترویج توسعه پایدار و همگرایی اقتصادی، به پیشگیری از درگیری‌ها و رونق در مناطقی مانند آسیای مرکزی کمک می‌کند. استراتژی‌های اجرا شامل مجامع منطقه‌ای برای گفت‌وگو و پروژه‌های مشترک، مانند اجلاس جهانی کوهستان در سال ۲۰۲۷ در قرقیزستان، است که بر چارچوب‌های برنامه تکیه خواهد کرد. نقش ترکمنستان بر تعهد آن به بی‌طرفی و تعامل سازنده تأکید دارد و اعتماد میان همسایگان و شرکای بین‌المللی را تقویت می‌کند.
برنامه اقدام آوازا برای کشورهای محصور در خشکی اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا محدودیت‌های جغرافیایی آنها اغلب مانع از ادغام در بازارهای جهانی می‌شود. با ایجاد کریدورهای جدید حمل‌ونقل، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و ارتقای رقابت‌پذیری تجاری، این برنامه مستقیماً به رفع این کاستی‌ها می‌پردازد.
کاهش هزینه‌های تجارت، تنوع‌بخشی به منابع انرژی و بهبود تاب‌آوری دیجیتال و اقلیمی نه تنها ضرورت‌های اقتصادی هستند بلکه ابزارهایی برای تحقق اهداف توسعه پایدار نیز به شمار می‌روند. برای کشورهای محصور در خشکی، برنامه اقدام آوازا هم استراتژی توسعه و هم ابزاری برای توازن ژئوپولیتیک است که به آنها امکان مشارکت مؤثر در تجارت و حکمرانی جهانی را می‌دهد.
نکته مهم دیگر، تلاش اروپا برای افزایش نقش خود در آسیای مرکزی به عنوان پاسخی مستقیم به چشم‌انداز ژئوپلیتیکی به سرعت در حال تغییر است. جنگ ۲۰۲۲ در اوکراین به نقطه عطفی تبدیل شد که آسیای مرکزی را از یک منطقه حاشیه‌ای به یک منطقه با ضرورت استراتژیک برای اروپا تغییر داد .این امر اتحادیه اروپا را وادار کرد که ارزش این منطقه،جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی،را دوباره کشف کرده و تعامل خود را با آن افزایش دهد. این مسئله در استراتژی به‌روز شده اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۹ و نشست‌های سطح بالای بعدی آن با رهبران آسیای مرکزی بازتاب یافته است.
در این زمینه، استراتژی اتصال اروپا، که با ابتکار "دروازه جهانی" (Global Gateway) نشان داده می‌شود، یک روایت متقابل در برابر "ابتکار کمربند و جاده" (BRI) چین و نفوذ تاریخی روسیه است . رویکرد اتحادیه اروپا به عنوان "پایدار، جامع و مبتنی بر قوانین" در مقابل آنچه که آن را شیوه‌های دولتی و بدهی‌زای ابتکار کمربند و جاده می‌داند، تعریف می شود. استراتژی اتحادیه اروپا بر شفافیت، حکمرانی خوب و تضمین حاکمیت اقتصادی و سیاسی شرکای خود تأکید می‌کند. یک نمونه کلیدی، سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد یورویی در کریدور حمل‌ونقل فرارخزری است که هدف آن ایجاد پیوند قابل اعتماد و چندوجهی بین اروپا و آسیا با دور زدن قلمرو روسیه است. این پروژه با اهداف برنامه اقدام آوازا همخوانی دارد و تلاشی ملموس برای ایجاد یک چارچوب جدید و مبتنی بر اصول برای تعامل است.
در نهایت باید گفت، فرایند اجرای برنامه اقدام آوازا فصل تازه‌ای برای کشورهای محصور در خشکی و رویکرد جامعه جهانی به توسعه عادلانه به شمار می‌رود. ترکمنستان با قرار دادن این برنامه در دستورکار امنیتی OSCE، بر چندبُعدی بودن آن تأکید کرد: کریدورهای حمل‌ونقل باعث اتصال اقتصادی می‌شوند، همکاری‌های انرژی امنیت را تقویت می‌کنند، دیجیتالی‌سازی تاب‌آوری را افزایش می‌دهد و حفاظت محیط زیست توسعه را پایدار می‌سازد.
برای اروپا، برنامه اقدام آوازا همچنین فرصتی تازه به شمار می‌رود. اتحادیه اروپا در حالی که می‌کوشد حضور خود را در آسیای مرکزی گسترش دهد، باید میان تمایل به باقی ماندن به‌عنوان بازیگری جهانی و نفوذ راهبردی چین و روسیه توازن برقرار کند و در عین حال اهمیت خود را نزد ایالات متحده به‌عنوان شریک فراآتلانتیک حفظ نماید. این موازنه، بدون شک هزینه‌های سیاسی و اقتصادی بالایی برای اروپا به همراه خواهد داشت. موفقیت برنامه اقدام آوازا نه تنها به تعهد کشورهای محصور در خشکی بلکه به توانایی اروپا و جامعه جهانی در حمایت از این ابتکارها برای ارتقای ثبات، یکپارچگی و توسعه پایدار بستگی دارد.
امین مهدوی
[1] UN conference adopts Awaza Programme to boost trade and resilience in landlocked countries | Euronews
[2] orient.tm
[3] Sustainable Connectivity – Sustainable Development
[4] Pepm617_Kassenova_Oct2019.pdf
[5] BMV - EU-Asia Connectivity Strategy
نظر
ارسال نظر برای این مطلب