ششم شهریور ۱۴۰۴ (۲۸ اوت ۲۰۲۵) سه کشور اروپایی عضو برجام، یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان، رسماً مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کردند. در برجام مکانیزم ماشه به عنوان یک ابزار فشار طراحی شد تا اگر حتی یکی از طرف های توافق مدعی شود که ایران تعهدات خود را نقض کرده است امکان بازگرداندن تحریم های شورای امنیت علیه ایران وجود داشته باشد. این مکانیسم در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) و قطعنامه سازمان ملل ۲۲۳۱ پیش‌بینی شده است و اجازه می‌دهد تحریم‌های گسترده‌ی پیش از سال ۲۰۱۵ به‌طور خودکار بازگردانده شوند، بدون آن‌که رأی وتوی کشورهای کانون قدرت مانع آن شود . بنابراین اکنون که مسئله‌ی فعال شدن مکانیزم ماشه از سوی اروپا مطرح شده است باید چند نکته را در مورد تصمیم اروپا مطرح کرد.
1. وابستگی اروپا به آمریکا؛ اروپا در اجرای مکانیزم ماشه تحت تاثیر فشار آمریکا قرار داشته است. تجربه های سال های پس از برجام نشان می‌دهد که اروپا علی رغم تمایل سیاسی به حفظ توافق، در عمل نتوانست به دلیل وابستگی اقتصادی به آمریکا وعده‌های اقتصادی‌اش به ایران را عملی سازد و به دلیل هراس از تحریم های ثانویه آمریکا شرکت های اروپایی به مرور از بازار ایران خارج شدند.
در نهایت اروپا به ویژه انگلیس، فرانسه و آلمان(ٍE3) در توافقی که 14 ژوئیه 2025 انجام دادند با هماهنگی ایالات متحده تصمیم گرفتند در صورت عدم موافقت ایران با توافق مد نظر غرب تا پایان آگوست، مکانیزم ماشه را فعال کنند. این هماهنگی روشن‌ترین نشانه ی وابستگی اروپا به آمریکاست.
2. ناتوانی در اجرای برجام؛ اروپا پس از خروج آمریکا از برجام وعده ایجاد سازو کارهایی چون اینستکس را داد اما این وعده بی اثر و نمادین باقی ماند. اینستکس یک کانال مالی بین ایران و ضلع اروپایی برجام است که پس از خروج یکطرفه‌ی آمریکا از این توافق تشکیل و مانع خروج ایران از برجام شد. در ۵۰ ماه فعالیت کانال مالی اینستکس تنها یک تراکنش بین آلمان، فرانسه و انگلستان با ایران ثبت شد و پرونده این وعده اسفند ۱۴۰۱ بسته شد. تحلیل داده‌های فروش نفت ایران نشان می‌دهد، دل بستن به وعده اروپایی‌ها پس از خروج آمریکا از برجام و بی‌توجهی به راهبرد بی‌اثرسازی تحریم، در ۵۰ ماه بعد از برجام فقط در بخش صادرات نفت بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار عدم‌النفع برای ایران داشته است.
3. فشار آمریکا به عنوان عامل اصلی؛ در واقع مکانیزم ماشه ابزار فشار سیاسی آمریکاست، نه نشانه قدرت اروپا. به عبارت دیگر فعال شدن مکانیزم ماشه ناشی از اراده و قدرت مستقل اروپایی نیست و در راستای حفاظت از نظم قدرت غربی در جهان می باشد اروپایی ها حتی به قیمت تضاد این حرکت با منافع اقتصادی و امنیتی شان به دنبال حفظ نظام بین المللی غربی هستند. دلیل فوریت فعال‌سازی این مکانیسم این است که هم برنامه جامع (JCPOA) و هم خود مکانیسم snapback طبق قطعنامه ۲۲۳۱، در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شوند. اگر تا آن زمان فعال نشوند، دیگر امکان استفاده از آن در اختیار کشورهای توافق‌کننده نخواهد بود . اهمیت حفظ این تحریم‌ها برای اروپا و آمریکا به این دلیل است که بدون آن، ایران بدون مانع بین‌المللی عمده‌ای می‌تواند تجهیزات و فناوری‌های حساس هسته‌ای را از شبکه جهانی تأمین کند و برنامه هسته‌ای خود را بازسازی نماید مسئله‌ای که به شدت در تضاد با منافع غرب بویژه آمریکایی‌هاست.
4. اروپا بازیگری تبعی در سیاست بین الملل؛ در سال ۲۰۲۰، آمریکا (دولت ترامپ) اعلام کرد که مکانیزم ماشه را فعال می‌کند. کشورهای اروپایی E3 (فرانسه، آلمان، بریتانیا) در آن زمان صراحتاً اعلام کردند که آمریکا چون از برجام خارج شده، حق فعال‌سازی ماشه را ندارد. این یعنی اروپا در ظاهر تلاش کرد خود را مستقل نشان دهد. اما به هر حال دیدیم که در سال جاری(۲۰۲۵)، همان سه کشور اروپایی (E3) به همراه آمریکا، تصمیمی مشترک برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران گرفتند. این چرخش موضع دقیقاً ناشی از فشار سیاسی و دیپلماتیک واشنگتن بود.
در مجموع باید گفت اروپا به دلیل ترس از انزوای بین المللی و وابستگی اقتصادی غیر قابل تفکیک به ابالات متحده همواره در مسائل مختلف سیاست بین الملل تابع واشنگتن بوده و جمهوری اسلامی ایران به خوبی به این مسئله واقف بوده است چنان که می بینیم در سال‌های اخیر حدوداً از سال 1400 به بعد راهبرد بی اثر سازی تحریم‌ها را در پیش گرفته که شامل سیاست خارجی متناسب بین شرق و غرب و طراحی بسته‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی با کشورهای مختلف جهان بوده است. طی سه سال اخیر این راهبرد سبب شده است رکورد صادرات نفت ایران شکسته و بر اساس محاسبات مؤسسه ELine، تا ۷۰ درصد فشار اقتصادی تحریم بی‌اثر شود. بنابراین با فعال شدن مکانیزم ماشه نیز تغییری در راهبردها و سیاست‌های ایران پیش نخواهد آمد.
نظر
ارسال نظر برای این مطلب