طی سال‌های اخیر روسیه با توجه به‌قرار گرفتن در بحرانی اجباری با اوکراین و نیز بروز تهدیداتی از جانب کشورهای غرب و ناتو، بر توسعه تسلیحات چندلایه و چند ساحتی خود ازجمله تسلیحات زمینی، دریایی، هوایی و حتی فضایی متمرکزشده است. دکترینی با محور انطباق این کشور با واقعیت‌هایی که ممکن است در آینده با آن مواجه شده و با بالا بردن توان بازدارندگی راهبردی در برابر ناتو همراه باشد.

در این راستا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دستور تدوین برنامه‌ی جدید تسلیحاتی بلندمدت، برای نوسازی زرادخانه نظامی و توسعه طیف وسیعی از سلاح‌ها، با تأکید ویژه‌بر انواع تسلیحات پیشرفته را صادر کرده بود. درعین‌حال به خاطر داریم پیش‌تر، پوتین از معرفی نسل جدید تسلیحات روسیه در آینده‌ای نزدیک خبر داده بود.[1]

درهمین خصوص وزیر دفاع روسیه، آندره بلوسوف نیز با اعلام نهایی شدن برنامه‌های توسعه تسلیحات دولتی برای سال‌های ۲۰۲۷ تا ۲۰۳۶ افزود، این برنامه بر چند اصل اساسی استوار است که شامل تسلیحات هسته‌ای استراتژیک، توانمندی‌های فضایی، سیستم‌های دفاع هوایی و جنگ الکترونیک، تجهیزات بدون سرنشین و رباتیک و همچنین سلاح‌های مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته و جدید می‌باشد.[2]

لازم به ذکر است در برنامه جدید تسلیحاتی مسکو، توسعه و استفاده از موشک‌های بالستیک و هایپرسونیک جایگاه‌ویژه‌ای دارد. کرملین با استفاده از این تسلیحات، تلاش کرده است توان نفوذ به لایه‌های پدافندی غرب را افزایش داده و از این طریق بازدارندگی راهبردی خود را حفظ کند.

به‌عنوان مثال موشک RS-28 Sarmat یک موشک بالستیک قاره‌پیمای فوق‌سنگین روسی است که قابلیت حمل انواع سرهای جنگی پیشرفته را داراست. این موشک احتمالاً جایگزین موشک بالستیک قاره‌پیمای R-36M در زرادخانه روسیه شده و یکی از سلاح‌های استراتژیک روسیه محسوب می‌شود که در سال ۲۰۲۳ به‌عنوان قدرتمندترین سامانه موشک بالستیک قاره‌پیمای موجود در جهان عملیاتی گردید.

این درحالی است که موشک‌های هایپرسونیک آوانگارد و اورشنیک نیز از سلاح‌های راهبردی و حائز اهمیت در برنامه توسعه تسلیحاتی روسیه هستند. آوانگارد قادر به حرکت با سرعت نزدیک به 30 ماخ یا به عبارتی پیمودن ۱۰۰۰ کیلومتر در کمتر از ۲ دقیقه است. از سوی دیگر روسیه با توسعه موشک‌های اورشنیک با سرعتی مافوق صوت نیز تلاش کرده است توان نفوذ خود را افزایش دهد و با استقرار در محل‌هایی مناسب زمان دسترسی به اهداف خود را کاهش دهد.

درعین‌حال مسکو، با تقویت پدافند هوایی و تجهیزات ضدبالستیک پیشرفته با استفاده از سامانه‌های جدید پدافندی مانند S-500 باقابلیت مقابله هم‌زمان با موشک‌های بالستیک، اهداف هوایی پیشرفته و حتی تهدیدات فضایی، ستون فقرات دفاع چندلایه خود را شکل‌داده است. سامانه S-500 اغلب به دلیل توانایی‌اش در رهگیری تهدیدات در ارتفاعات بسیار بالاتر از برد عملیاتی اکثر سامانه‌های دفاع هوایی متعارف، به‌عنوان یک سامانه «دفاع فضایی» نیز توصیف می‌شود. این سامانه دارای برد تشخیص ۸۰۰ کیلومتری بوده است و گزینه‌ای قابل‌اطمینان جهت محافظت از مراکز استراتژیک و اهداف مهم شهری در برابر طیف وسیعی از تهدیدات هوایی می‌باشد.[3]

در دیگر سو مسکو با سرمایه‌گذاری گسترده در جنگ الکترونیک، اختلال در سامانه‌های GPS و حمله به سامانه‌های فرماندهی دشمن و اختلال ارتباطی در آن‌ها، در تلاش برای کاهش کارایی تسلیحات دقیق و شبکه‌محور رقبا و دشمنان خود می‌باشد.[4]

این برنامه که بانام اقدامات متقابل الکترونیکی (ECM) نیز شناخته می‌شود، با ایجاد اختلال در سیگنال‌های موقعیت و ناوبری سامانه‌های جهانی ماهواره‌ای (GNSS) از اهداف استراتژیک خود در برابر سلاح‌های هدایت‌شونده با GPS محافظت می‌کند.[5]

درعین‌حال کرملین با سرعت درپی دستیابی به تسلیحات فضایی و ضدماهواره بوده و در این راستا با بهره‌گیری از برنامه‌های توسعه توانمندی‌های ضدماهواره (ASAT) در تلاش است تا به‌طور کامل فناوری‌های نظامی رقبای خود را زیر سؤال ببرد. توسعه توانمندی‌های ضد ماهواره، نشان‌دهنده نگاه روسیه به میدان نبرد آینده است؛ جایی که فضا به‌عنوان یک بُعد تعیین‌کننده در جنگ‌ها مطرح می‌شود. درهمین خصوص اخیراً، گزارش‌هایی درباره توسعه یک سلاح جدید ضدماهواره‌ای توسط روسیه، از دو سرویس اطلاعاتی کشور‌های عضو ناتو، نگرانی‌هایی را در جبهه غرب به‌وجود آورده است.[6]

برنامه تسلیحاتی دولتی روسیه برافزایش سهم تسلیحات مدرن، هوشمند و شبکه‌محور در دهه 2030 تأکید داشته و هدف آن نوسازی زرادخانه نظامی روسیه و حفظ برتری نسبی در برابر ناتو می‌باشد.

روسیه نخستین کشور در جهان است که با استفاده هم‌زمان از تسلیحات مدرن و مافوق صوت، موشک‌های بالستیک پیشرفته، بهره‌گیری از نسل جدید سامانه‌های پدافند هوایی چندلایه و ضد بالستیک، توسعه توانمندی‌های ضد ماهواره‌ای و فضایی و استفاده عملی از جنگ الکترونیک ارکان بازدارندگی راهبردی خود در برابر غرب و به‌شکل خاص ناتو را شکل داده است. به‌گفته کارشناسان، با برهم خوردن توازن قدرت پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و عقب‌ماندگی روسیه از کشورهای غربی به‌ویژه ایالات‌متحده آمریکا در سال‌های نخست، سیاست‌گذاران این کشور بهترین مسیر جبران را توسعه برنامه جامع تسلیحاتی و موشکی به‌ویژه موشک‌های هایپرسونیک، نوسازی زرادخانه نظامی و ایجاد بازدارندگی راهبردی دانستند.

اکنون برنامه جامع توسعه تسلیحات روسیه، در حال تغییر استراتژی‌های نظامی در جهان بوده و مسکو در پاسخ به چالش‌های ژئوپلیتیکی فزاینده، به دنبال مهار توان نظامی و فضایی غرب و حفظ برتری نسبی در برابر ناتو بوده و به نظر می‌رسد روسیه با ایجاد قدرت بازدارندگی بالایی، درحال تبدیل‌شدن به رقیبی بی همتا برای کشورهای قدرتمند است.

نویسنده : نوید دانشور

[1] https://www.rbc.ru/rbcfreenews/68e903789a794748eb44ae90

[2] https://tass.com/defense/2060363

[3] https://magazinesnove.com/s-500-missile-system-russias-next-generation [4] https://www.rbc.ru/base/31/03/2025/67e6ac649a7947ba5a890e3c#toc-890e3c-5 [5] https://www.rub-in.ru/news/kak-rabotayut-glushilki-dronov/ [6] https://tvpworld.com/90692503/russia-developing-anti-satellite-system-against-musks-starlink